ریال دیجیتال در واقع نسخه الکترونیکی و دیجیتالی پول ملی ایران است که توسط بانک مرکزی صادر می‌شود. به عبارت ساده‌تر، رمز ریال مانند اسکناس و سکه است، با این تفاوت که به صورت الکترونیکی وجود دارد و از طریق دستگاه‌های دیجیتال مانند تلفن همراه قابل استفاده است.
ریال دیجیتال چیست؟
ریال دیجیتال، یا “ریال الکترونیکی”، یک نسخه دیجیتالی از پول ملی ایران است که توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران منتشر می‌شود. این ارز دیجیتال به شکل یک “CBDC” (ارز دیجیتال بانک مرکزی) طراحی شده و برای اهدافی همچون افزایش شفافیت تراکنش‌ها، کاهش هزینه‌های چاپ و انتقال پول نقد، و تسهیل پرداخت‌ها در بستر دیجیتال ایجاد شده است. باید گفت ریال دیجیتال پتانسیل تحول در سیستم مالی ایران را دارد و می‌تواند به بهبود کارایی و شفافیت در پرداخت‌ها کمک کند. با این حال، اجرای موفق آن نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و رفع چالش‌های موجود است.
هدف از طراحی رمز ریال چیست؟
هدف از طراحی رمز ریال (ریال دیجیتال) شامل چندین جنبه است که همگی در راستای ارتقاء سیستم مالی کشور و بهبود دسترسی به خدمات بانکی و مالی قرار دارند. از مهم‌ترین اهداف این طرح می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- افزایش شفافیت مالی: با استفاده از رمز ریال، تراکنش‌ها در بستر دیجیتال به صورت شفاف و قابل پیگیری انجام می‌شوند که می‌تواند به کاهش فعالیت‌های غیرقانونی و پولشویی کمک کند. بانک مرکزی و نهادهای نظارتی می‌توانند جریان پول را به‌طور دقیق‌تری زیر نظر داشته باشند.
- کاهش هزینه‌های مالی و عملیاتی: چاپ و توزیع پول نقد، هزینه‌بر و زمان‌بر است. با رمز ریال، می‌توان بسیاری از این هزینه‌ها را کاهش داد. همچنین، هزینه‌های عملیاتی مربوط به جابه‌جایی و نگهداری پول نقد نیز کاهش می‌یابد.
- تسهیل پرداخت‌ها و افزایش سرعت تراکنش‌ها: با رمز ریال، افراد و شرکت‌ها می‌توانند به‌صورت فوری تراکنش‌های خود را انجام دهند. این امر به افزایش سرعت جریان نقدینگی در اقتصاد کمک می‌کند و باعث تسهیل امور روزمره افراد می‌شود.
- افزایش شمول مالی: با رمز ریال، دسترسی افراد بیشتری به خدمات مالی دیجیتال فراهم می‌شود. افرادی که دسترسی محدودتری به بانک‌ها و پول نقد دارند، می‌توانند از طریق تلفن همراه و اینترنت به این ارز دیجیتال دسترسی داشته باشند.
- کاهش وابستگی به پول نقد: رمز ریال می‌تواند باعث کاهش نیاز به پول نقد در اقتصاد کشور شود و این امر خصوصاً در دوران بحران‌ها (مثل بیماری‌های همه‌گیر) یا مشکلات امنیتی که به محدودیت در استفاده از پول نقد منجر می‌شود، مفید است.
- افزایش امنیت تراکنش‌ها: رمز ریال با استفاده از فناوری‌های نوین رمزنگاری و امنیتی طراحی شده است که باعث کاهش ریسک کلاهبرداری و جعل در تراکنش‌ها می‌شود.
با وجود این اهداف، رمز ریال همچنان توسط بانک مرکزی مدیریت و کنترل می‌شود و کاملاً متمرکز است، به همین دلیل با ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز مانند بیت‌کوین تفاوت‌های بنیادی دارد.
تفاوت ارز دیجیتال جهانی با رمز ریال چیست؟
تفاوت‌های کلیدی بین ارز دیجیتال جهانی (مانند بیت‌کوین و اتریوم) و رمز ریال که به‌عنوان یک ارز دیجیتال ملی و متمرکز شناخته می‌شود، عبارتند از:
مرکزیت و کنترل
غیرمتمرکز هستند و توسط هیچ نهاد یا دولت خاصی کنترل نمی‌شوند. شبکه آن‌ها توسط کاربران و ماینرها مدیریت می‌شود و تصمیم‌گیری‌ها به صورت غیرمتمرکز و بر اساس اجماع کاربران انجام می‌گیرد. کاملا تحت نظارت بانک مرکزی ایران است و تمام تراکنش‌ها و سیاست‌های پولی آن توسط این نهاد کنترل می‌شود. این ارز در دسته ارزهای دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) قرار دارد.
هدف و کاربرد
ارزهای دیجیتال جهانی بیشتر به عنوان سرمایه‌گذاری و حفظ ارزش پول (مانند طلا) و همچنین برای تراکنش‌های بین‌المللی استفاده می‌شوند. برخی از آن‌ها برای ایجاد سیستم‌های مالی غیرمتمرکز (DeFi) و برنامه‌های کاربردی مبتنی بر بلاکچین به‌کار می‌روند. اما رمز ریال به عنوان یک واحد پول دیجیتال رسمی برای تسهیل تراکنش‌های داخلی، افزایش شفافیت مالی و کاهش هزینه‌های مرتبط با پول نقد در اقتصاد کشور طراحی شده است. این ارز در مبادلات ملی و در سیستم مالی داخلی کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تکنولوژی و شفافیت
ارزهای دیجیتال جهانی از بلاکچین عمومی استفاده می‌کنند که شفافیت بالایی دارد و هر کسی می‌تواند تراکنش‌ها را مشاهده و بررسی کند. اما رمز ریال با اینکه از فناوری بلاکچین بهره می‌برد، اما بر روی بلاکچین خصوصی یا نوعی دفترکل محدود و تحت نظارت بانک مرکزی اجرا می‌شود و دسترسی به جزئیات تراکنش‌ها تنها برای نهادهای ذی‌صلاح ممکن است.
امنیت و حریم خصوصی
ارزهای دیجیتال جهانی معمولا از سطح بالایی از حریم خصوصی برخوردارند و تا حدی ناشناس هستند، زیرا نیاز به ثبت نام با اطلاعات شخصی ندارند. درحالی که رمز ریال حریم خصوصی کمتری دارد و تراکنش‌ها به دلیل ماهیت متمرکز آن، قابل پیگیری هستند. بانک مرکزی می‌تواند به اطلاعات مربوط به کاربران و تراکنش‌ها دسترسی داشته باشد.
عرضه و ارزش‌گذاری
در ارزهای دیجیتال جهانی عرضه اغلب ثابت یا محدود است (مانند بیت‌کوین که سقف آن ۲۱ میلیون کوین است) و ارزش آن بر اساس عرضه و تقاضا در بازار تعیین می‌شود. اما عرضه ارز ریال توسط بانک مرکزی تعیین و بر پایه ارزش ریال کاغذی ایران تنظیم می‌شود. بانک مرکزی می‌تواند بر اساس سیاست‌های مالی کشور، عرضه رمز ریال را مدیریت کند.
محدوده جغرافیایی و پذیرش
ارزهای دیجیتال جهانی در سطح بین‌المللی مورد استفاده قرار می‌گیرند و محدود به کشور خاصی نیستند. بنابراین می‌توانند در هر نقطه‌ای از جهان و بدون نیاز به مجوز از نهادهای دولتی استفاده شوند. ولی رمز ریال به طور خاص برای استفاده در داخل ایران طراحی شده است و پذیرش آن در دیگر کشورها به تصمیمات سیاستی و همکاری‌های بین‌المللی وابسته است.
به طور کلی، رمز ریال به‌عنوان یک ارز دیجیتال متمرکز با اهداف اقتصادی ملی و محدود به مرزهای جغرافیایی ایران طراحی شده است، در حالی که ارزهای دیجیتال جهانی غیرمتمرکز، بین‌المللی و با اهداف مختلف مالی و تکنولوژیکی گسترده‌تری ایجاد شده‌اند.
بیشتر بخوانید:درگاه پرداخت ارز دیجیتال چیست؟ و چه تفاوتی با درگاه پرداخت فیات دارد؟
مزایای ریال دیجیتال
ارز دیجیتال ملی ایران، می‌تواند در کاهش وابستگی به سیستم‌های پرداخت خارجی و مقابله با تحریم‌های بین‌المللی موثر باشد. همانطور که گفته شد، رمز ریال امکان انجام تراکنش‌های مالی سریع و امن را فراهم می‌آورد و به کاربران اجازه می‌دهد تا با استفاده از این ارز دیجیتال، هزینه‌های مربوط به خدمات و کالاها را پرداخت کنند. علاوه بر این، رمز ریال می‌تواند به کاهش هزینه‌های مربوط به چاپ و توزیع اسکناس کمک کند و در نتیجه، به کاهش تورم در اقتصاد کشور کمک نماید.
از دیگر مزایای رمز ریال می‌توان به افزایش شفافیت مالی و کاهش فرار مالیاتی اشاره کرد، زیرا تمام تراکنش‌ها قابل ردیابی و ثبت در دفتر کل توزیع‌شده هستند. همچنین، رمز ریال می‌تواند به تسهیل تجارت الکترونیک و توسعه اقتصاد دیجیتال در ایران کمک کند. با توجه به اینکه رمز ریال تحت نظارت بانک مرکزی است، این ارز دیجیتال می‌تواند به عنوان یک ابزار مالی معتبر و قانونی در داخل کشور عمل کند و اعتماد عمومی را به خود جلب نماید.
در نهایت، رمز ریال می‌تواند به ایجاد یک سیستم پرداخت ملی هوشمند و مدرن کمک کند که قادر به پاسخگویی به نیازهای متغیر جامعه و بازارهای مالی باشد. این ارز دیجیتال جدید، با توانایی ادغام با فناوری‌های نوین مانند قراردادهای هوشمند و بلاکچین، می‌تواند نقش مهمی در تحول دیجیتالی اقتصاد ایران ایفا کند.
معایب ریال دیجیتال
ریال دیجیتال، با وجود مزایای خود، معایبی نیز دارد که می‌تواند چالش‌هایی را برای کاربران و سیستم مالی کشور ایجاد کند. برخی از این معایب عبارتند از:
- کاهش حریم خصوصی: از آنجا که رمز ریال توسط بانک مرکزی کنترل می‌شود، تمامی تراکنش‌ها در این سیستم ثبت و قابل پیگیری هستند. این موضوع می‌تواند منجر به نگرانی‌هایی درباره کاهش حریم خصوصی کاربران و امکان دسترسی دولت به اطلاعات شخصی تراکنش‌های مالی شود. برخلاف ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز، ناشناس بودن در رمز ریال محدود است.
- وابستگی به زیرساخت‌های دیجیتال: برای استفاده از ریال دیجیتال، زیرساخت‌های مناسب دیجیتال و دسترسی به اینترنت ضروری است. در مناطق روستایی یا نقاطی با دسترسی محدود به اینترنت و تلفن همراه، ممکن است امکان استفاده از رمز ریال محدود باشد. این موضوع ممکن است باعث نابرابری در دسترسی به خدمات مالی شود.
- ریسک‌های امنیتی سایبری: هرچند بانک مرکزی از فناوری‌های امنیتی پیشرفته استفاده می‌کند، اما همچنان احتمال حملات سایبری و هک وجود دارد. این امر می‌تواند موجب ایجاد ریسک‌هایی برای دارایی‌های کاربران شود و اعتماد به سیستم رمز ریال را کاهش دهد.
- کنترل بیشتر دولت بر دارایی‌ها: کنترل کامل بانک مرکزی بر رمز ریال می‌تواند به دولت‌ها امکان دهد در مواقع خاص دسترسی کاربران به دارایی‌هایشان را محدود کنند. این موضوع می‌تواند باعث نگرانی‌هایی در خصوص آزادی اقتصادی و مالی افراد شود.
- وابستگی به سیاست‌های مالی و تورم: رمز ریال همانند ریال کاغذی تحت تاثیر سیاست‌های پولی بانک مرکزی است و ممکن است در شرایط تورمی، ارزش آن کاهش یابد. برخلاف ارزهای دیجیتال غیرمتمرکز با عرضه محدود، رمز ریال می‌تواند توسط بانک مرکزی به میزان دلخواه تولید شود که این موضوع ممکن است ارزش آن را در برابر تورم کاهش دهد.
- مقاومت کاربران به تغییر: عده‌ای از کاربران ممکن است به استفاده از پول نقد عادت داشته باشند و نسبت به فناوری‌های جدید مالی مانند رمز ریال، دچار تردید یا بی‌اعتمادی شوند. این امر می‌تواند فرآیند پذیرش و استفاده گسترده از رمز ریال را با کندی مواجه کند.
- پیچیدگی در حفظ امنیت کاربران عادی: بسیاری از کاربران ممکن است دانش کافی در زمینه استفاده ایمن از ارزهای دیجیتال نداشته باشند. در صورت گم شدن دستگاه یا از دست دادن اطلاعات ورود، ممکن است دارایی‌های کاربران در رمز ریال به خطر بیفتد.
- محدودیت در استفاده بین‌المللی: رمز ریال تنها در ایران و برای تراکنش‌های داخلی مورد استفاده قرار می‌گیرد و در سطح بین‌المللی قابلیت استفاده و پذیرش ندارد. این محدودیت می‌تواند برای مسافران و تجار ایرانی که به ارزهای دیجیتال بین‌المللی برای تراکنش‌های خارج از کشور نیاز دارند، چالش‌برانگیز باشد.
در کل، ارز دیجیتال ملی ایران به عنوان یک ابزار مالی ملی و تحت کنترل مرکزی، اگرچه مزایای متعددی دارد، اما این معایب نیز می‌تواند تأثیراتی بر پذیرش و اعتماد کاربران به این ارز دیجیتال بگذارد.
نحوه استفاده از رمز ریال
استفاده از رمز ریال نسبتا ساده است و می‌تواند از طریق برنامه‌های دیجیتال بانکی یا کیف پول‌های الکترونیکی صورت گیرد. برای استفاده از رمز ریال مراحل زیر را می‌توانید دنبال کنید:
دریافت و نصب برنامه کیف پول دیجیتال
برای استفاده از رمز ریال، ابتدا باید یک کیف پول دیجیتال (والت) از بانک‌ها یا موسسات مالی مورد تأیید بانک مرکزی دانلود و نصب کنید. برخی بانک‌ها و برنامه‌های پرداخت ممکن است به صورت ویژه این قابلیت را ارائه دهند. این کیف پول‌ها می‌توانند به صورت برنامه‌های موبایلی روی تلفن‌های همراه نصب شوند.
ایجاد حساب کاربری و احراز هویت
پس از نصب برنامه کیف پول، نیاز به ایجاد حساب کاربری و طی مراحل احراز هویت دارید. در این فرآیند، اطلاعات هویتی و شماره تلفن شما ثبت می‌شود تا کیف پول به صورت اختصاصی برای شما فعال شود. این احراز هویت توسط بانک مرکزی یا موسسات مالی تأیید شده صورت می‌گیرد تا هویت شما به عنوان دارنده کیف پول دیجیتال رمز ریال ثبت شود.
شارژ کیف پول با رمز ریال
پس از ایجاد حساب، شما می‌توانید کیف پول دیجیتال خود را با رمز ریال شارژ کنید. این کار از طریق حساب بانکی یا درخواست خرید رمز ریال از بانک یا موسسات مالی انجام می‌شود. مبلغ معادل رمز ریال به حساب دیجیتال شما واریز می‌شود و در کیف پول دیجیتال شما به نمایش درمی‌آید.
انجام تراکنش‌های مالی با رمز ریال
بعد از شارژ کیف پول، می‌توانید با استفاده از رمز ریال به پرداخت‌ها و تراکنش‌های مالی بپردازید. برای این کار ابتدا به برنامه کیف پول خود وارد شوید و گزینه “پرداخت با رمز ریال” را انتخاب کنید. کد QR یا شناسه کیف پول دریافت‌کننده را اسکن کنید و مبلغ مورد نظر را وارد کنید. سپس تایید تراکنش را انجام دهید تا مبلغ به حساب طرف مقابل منتقل شود. این تراکنش‌ها به صورت فوری و با کارمزد پایین انجام می‌شوند و در تراکنش‌های روزمره، پرداخت‌های خرید، و تراکنش‌های مالی دیگر قابل استفاده‌اند.
دریافت رمز ریال از دیگران
شما می‌توانید از دیگران نیز رمز ریال دریافت کنید. کافی است کد QR کیف پول دیجیتال خود را به فرستنده ارائه دهید یا شناسه کیف پول دیجیتال خود را در اختیار وی بگذارید. به این ترتیب، طرف مقابل می‌تواند به راحتی واریز را انجام دهد.
مدیریت و برداشت از کیف پول
شما می‌توانید موجودی رمز ریال خود را مدیریت کنید و در صورت نیاز، معادل نقدی آن را به حساب بانکی خود انتقال دهید. بسیاری از برنامه‌های کیف پول دیجیتال گزینه تبدیل رمز ریال به ریال کاغذی را فراهم کرده‌اند تا در صورت نیاز بتوانید از موجودی رمز ریال خود استفاده نقدی کنید.
امنیت و پشتیبانی از رمز عبور
حتماً از رمز عبور مطمئن برای کیف پول دیجیتال خود استفاده کنید و اطلاعات ورود و کدهای پشتیبانی را به دقت نگه دارید. در صورت بروز مشکل یا گم شدن دستگاه، با استفاده از کدهای پشتیبانی می‌توانید به حساب خود دسترسی مجدد پیدا کنید.
دقت کنید که از رمز عبور قوی و منحصر به فرد برای کیف پول استفاده کرده و به پیام‌های ناشناس یا لینک‌های نامطمئن توجه نکنید. همچنین کیف پول دیجیتال خود را تنها از منابع معتبر و مورد تأیید بانک مرکزی دانلود کنید تا از خطر بدافزارها در امان باشید.
بیشتر بخوانید: وام ارز دیجیتال (crypto lending) چیست؟ و چه تفاوتی با وام بانکی دارد؟
تاثیر ریال دیجیتال بر اقتصاد ایران
ریال دیجیتال می‌تواند تاثیرات گسترده‌ای بر اقتصاد ایران داشته باشد. این تاثیرات شامل مزایا و چالش‌هایی است که پیشتر درباره آن‌ها صحبت کردیم و برخی از آن‌ها مثبت و برخی نیز نیازمند مدیریت و بهینه‌سازی هستند. مزایایی مانند کاهش هزینه چاپ پول و مدیریت نقدینگی یا افزایش شفافیت مالی، تاثیر بسزایی در اقتصاد ایران خواهند داشت. در اینجا به برخی دیگر از مهم‌ترین تاثیرات ریال دیجیتال بر اقتصاد ایران اشاره می‌کنیم:
- کاهش تورم و مدیریت بهتر پول: رمز ریال به بانک مرکزی امکان کنترل بهتر بر عرضه پول را می‌دهد، زیرا تمام ریال‌های دیجیتال قابل ردیابی هستند و بانک مرکزی می‌تواند به سرعت تغییرات در عرضه پول را اعمال کند. اگر این کنترل‌ها به‌درستی مدیریت شوند، می‌توانند به کاهش تورم کمک کنند. البته این به سیاست‌های پولی و نحوه مدیریت بانک مرکزی نیز بستگی دارد.
- کاهش وابستگی به دلار و سایر ارزهای خارجی: با گسترش استفاده از ریال دیجیتال در مبادلات داخلی، می‌توان وابستگی به دلار و دیگر ارزهای خارجی را برای معاملات داخلی کاهش داد. این امر می‌تواند تأثیر مثبتی بر کاهش نوسانات ارزی و کنترل بهتر بر نرخ ارز داشته باشد.
- پتانسیل مقابله با تحریم‌ها: با استفاده از رمز ریال و تراکنش‌های مبتنی بر شبکه‌های داخلی، کشور می‌تواند تا حدی از وابستگی به شبکه‌های مالی بین‌المللی که ممکن است تحت تاثیر تحریم‌ها قرار بگیرند، جلوگیری کند. این امر می‌تواند به کاهش آسیب‌پذیری در برابر تحریم‌های مالی کمک کند.
- چالش‌های حریم خصوصی و نظارت دولتی: ریال دیجیتال با امکان پیگیری تراکنش‌ها توسط بانک مرکزی و نهادهای نظارتی، نگرانی‌هایی در خصوص حریم خصوصی و آزادی اقتصادی افراد ایجاد می‌کند. ممکن است برخی از مردم نسبت به این نظارت‌ها بی‌اعتماد شوند و استفاده از ریال دیجیتال را محدود کنند.
- اثرات بلندمدت بر ارزش پول ملی: اگر رمز ریال به خوبی مدیریت و اجرا شود، می‌تواند در بلندمدت به تثبیت ارزش ریال و کاهش وابستگی به سایر ارزها کمک کند. البته این امر نیازمند سیاست‌های پولی موثر و مدیریت مطلوب از سوی بانک مرکزی است تا رمز ریال با پایداری در ارزش و کارایی به‌عنوان یک پول دیجیتال ملی در نظر گرفته شود.
به طور کلی، ریال دیجیتال می‌تواند باعث تحولی مثبت در اقتصاد ایران شود و ابزارهای بیشتری را برای کنترل و مدیریت اقتصاد در اختیار دولت و بانک مرکزی قرار دهد. البته اجرای موفق آن نیازمند مدیریت دقیق، فرهنگ‌سازی و ایجاد اعتماد عمومی است تا بتواند اثرات مثبت مورد نظر را بر اقتصاد کشور داشته باشد.
سخن پایانی
برای اجرای موفق ریال دیجیتال، نیاز به زیرساخت‌های فناوری قوی و پایداری است. همچنین حفاظت از اطلاعات شخصی و مالی کاربران از اهمیت بالایی برخوردار بوده و افزایش آگاهی عمومی درباره ریال دیجیتال و مزایای آن ضروری است. دنهایت ریال دیجیتال پتانسیل تحول در سیستم مالی ایران را دارد و می‌تواند به بهبود کارایی و شفافیت در پرداخت‌ها کمک کند. با این حال، اجرای موفق آن نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و رفع چالش‌های موجود است.
