سامانه نهاب یا سامانه نظام هویت‌سنجی الکترونیکی بانک یکی از سامانه های بانک مرکزی است که در سه چهار سال اخیر تاسیس شده است و نقش بسیار زیادی در تمرکز اطلاعات بانکی افراد، جلوگیری از پولشویی و نظارت کامل بانک مرکزی بر مشتریان بانکی دارد. اما سامانه نهاب چیست؟ و نحوه احراز هویت نهاب چگونه است؟
سامانه نهاب یا سامانه نظام هویت‌سنجی الکترونیکی بانک چیست؟
سامانه نهاب سامانه ای است که به بانک مرکزی تعلق دارد و در آن تمام اطلاعات مربوط به مشتریان بانک ها جمع آوری شده است. ساخت نهاب از اواخر سال ۱۳۹۵، در دستور کار شرکت خدمات انفورماتیک بانک مرکزی قرار گرفت. سامانه نهاب به هر شخص حقوقی، حقیقی و اتباع خارجی یک کد، به نام «کد شهاب» را اختصاص می‌دهد که در حقیقت شناسه فرد در سیستم بانکداری کشوری است.
کاربرد سامانه نهاب
برای این که کاربرد سامانه نهاب را بهتر متوجه شوید، باید بدانید که وضعیت بانکداری کشور در زمانی که این سامانه وجود نداشت به چه شکلی بود.
همان طور که می‌دانید هر عضو حقیقی و حقوقی می‌تواند دارای چندین سپرده در بانک های مختلف باشد. هر مشتری با یک «شماره مشتری» در هر بانک شناخته می شود و این شماره از یک بانک به بانک دیگر متفاوت است. از طرف دیگر، هر فردی با یک شماره مشتری در هر بانک، دارای چندین شماره حساب و شماره کارت در همان بانک است.
در گذشته (یعنی قبل از سال 1399) بانک ها به شکل جزیره ای کار می کردند. هر بانکی اطلاعات مشتریان خود را جمع آوری می کرد و برای او حساب تشکیل می داد. با توجه به عملکرد مجزای بانک ها، یک بانک از حسابی که مشتری اش در بانک دیگر داشت اطلاعی نداشت و اگر فرد مذکور در یک بانک چک برگشتی داشت، بانک دیگر متوجه نمی‌شد.
از همه این ها مهمتر بانک مرکزی نمی‌توانست بر حساب های افراد مختلف نظارت کافی داشته باشد. روزانه میلیون ها تراکنش بانکی با شماره حساب های مختلف انجام می شد که بانک مرکزی برای پیگیری آنها باید اطلاعات مورد نظر را از بانکی که شماره حساب متعلق به آن بود دریافت می کرد.
مشکل دیگری که وجود داشت این بود که برخی از افراد بدون کامل کردن اطلاعات هویتی خود در بانک ها حساب باز کرده بودند و اقدام به جابجایی پول می کردند. در آن زمان حدود 2 میلیون حساب بدون هویت وجود داشت که قابل پیگیری نبود و صاحبان آنها می توانستند به راحتی اقدام به پولشویی کنند.
همه این مسائل باعث شد که بانک مرکزی به دنبال راهکاری برای یکپارچه سازی اطلاعات و دسترسی جامع به آنها باشد. برای انجام این هدف، بانک مرکزی در بهمن سال 1399، چهار سال پس از این که ساخت سامانه نهاب را در دستور کار خود قرار داد، این سامانه را افتتاح کرد.
نهاب همه اطلاعات مربوط به مشتریان سیستم بانکی را در خود جمع آوری کرده است. برای جمع آوری این اطلاعات، نهاب با سامانه ثبت احوال، سامانه ثبت شرکت ها، اداره پست، سیستم های نیروی انتظامی و سایر دستگاه های قضایی و دولتی مرتبط شد تا تمام اطلاعات مربوط به اشخاص حقوقی و حقیقی را جمع کند.
پس از راه اندازی سامانه نهاب، همه بانک ها مکلف شدند که وقتی برای فردی حساب باز می کنند، تمام اطلاعات هویتی او را در این سامانه ثبت کنند و برای افتتاح حساب و یا صدور دفترچه چک منتظر پاسخ از نهاب باشند. سامانه نهاب با استفاده از ارتباطاتی که با سایر سامانه ها دارد و همچنین، اطلاعاتی که در دیتابیس خود ثبت کرده است، موارد ارسال شده توسط بانک را تجزیه و تحلیل و راستی آزمایی می کند و در صورتی که همه اطلاعات صحیح باشد، یک کد با نام «کد شهاب» را برای فرد مورد نظر صادر می نماید.
وقتی بانک کد شهاب را دریافت کند، این اجازه را دارد که برای مشتری حساب تشکیل داده و خدمات مورد نظر را به او ارائه دهد.
مزایای سامانه نهاب
سامانه نهاب به بانک مرکزی اجازه می دهد که متوجه شود هر فردی در چه بانک هایی حساب دارد و کدام شماره مشتری ها، شماره حساب ها و شماره کارت ها به او تعلق دارد. این سامانه برای هر فرد یک کد واحد به نام کد شهاب صادر می کند که در حقیقت شماره اختصاصی فرد در سیستم بانکی است. بانک مرکزی با استفاده از این شماره، افراد مختلف را لیبل گذاری کرده و فعالیت های بانکی آنها را رصد می کند.
همچنین، نهاب یک راهکار موفق است که با استفاده از آن، بانک مرکزی می تواند بر فعالیت بانک های کشوری و تمام شعبه های آنها نظارت داشته باشد. با استفاده از این سامانه، بانک مرکزی مطمئن می شود که تمام افرادی که در بانک های کشوری حساب دارند، اطلاعات هویتی کاملی داشته و احراز هویت شده اند. همچنین، اگر پروسه احراز هویت فردی دچار مشکل باشد، بانک مرکزی با عدم ارائه کد شهاب مانع از افتتاح حساب برای او شده و یا حسابش را مسدود می کند. علاوه بر این می تواند بانک خاطی را شناسایی کرده و او را جریمه کند.
سامانه نهاب باعث شده است که بانک مرکزی برای جمع آوری اطلاعات و پیگیری تراکنش ها به بانک های مختلف وابسته نباشد و نیاز به دریافت اطلاعات از طریق آنها نداشته باشد، بلکه این سایر بانک ها هستند که برای ارائه خدمات به مشتریان، نیازمند اجازه و تایید بانک مرکزی هستند.
با ارائه این سامانه، جرائم بانکی تا حد زیادی کنترل شده و امکان پولشویی با استفاده از حساب های بی نام و نشان کاهش یافته است. همچنین، انجام اقدامات بانکی فرد خاطی در شرایطی که او در بانک های دیگر دچار مشکلاتی مانند برگشتی چک است، محدود گشته است. همه این ها به امنیت فراتر در جامعه و کنترل مالی بیشتر منجر شده است.
تفاوت سامانه نهاب و کد شهاب
بیشتر بخوانید: سامانه ساتنا چیست؟
سامانه نهاب و کد شهاب کاملا با هم متفاوت هستند. سامانه نهاب، سایتی است که پس از بررسی اطلاعات هویتی افراد، کد شهاب را صادر می کند. کد شهاب کدی است که برای هر فردی که در سیستم بانکی حساب دارد و احراز هویت شده است صادر می شود و شناسه او در سیستم بانکی محسوب می گردد. همان طور که هر فردی یک شماره ملی و یا یک شماره سجام در سیستم بورسی دارد، دارای یک شماره شهاب در سیستم بانکی نیز هست.
بانک مرکزی مشتریان بانک های مختلف را با شماره شهاب آنها رصد می کند. مهم نیست فرد چند شماره مشتری در بانک های مختلف داشته باشد، یا از چه تعدادی کارت یا شماره حساب استفاده کند، در هر حال او با یک شماره شهاب واحد لیبل گذاری می شود.
نحوه احراز هویت نهاب
نهاب سامانه ای نیست که در اختیار افراد جامعه باشد. اطلاعات این سامانه تنها در اختیار بانک ها و بانک مرکزی است. یعنی شما نمی توانید وارد سیستم نهاب شده و کد خود را ببینید یا اطلاعات هویتی را وارد نمایید. نحوه احراز هویت نهاب تنها به وسیله بانک ها است. اگر شما دارای حساب در بانک باشید و کارت ملی خود را ارائه کرده باشید، توسط بانک عامل در این سیستم ثبت نام شده اید و دارای کد شهاب هستید.
اما اگر در گذشته در بانکی حساب باز کردید و احراز هویت نشده اید، ممکن است کد شهاب برای شما صادر نشده باشد. در این شرایط احتمالا نمی توانید در طریق ساتنا و پایا نقل و انتقال بانکی انجام دهید و یا از چک خود استفاده کنید. بانک مرکزی به تدریج امکان استفاده از خدمات بانکی را برای افرادی که حساب های آنها بدون احراز هویت است محدود کرده و در آینده نزدیک ممکن است حساب آنها را مسدود کند. پس اگر دچار مشکلاتی در نقل و انتقال پول هستید به بانکی که در آن حساب دارید مراجعه کرده و از داشتن شماره شهاب در سیستم نهاب مطمئن شوید. اگر شماره شهاب برای شما صادر نشده باشد، لازم است با پر کردن برگه هایی اطلاعات هویتی خود را در اختیار بانک قرار دهید تا پس از ثبت آنها در نهاب و راستی آزمایی، شماره شهاب شما صادر شود
نحوه دریافت شماره شهاب صادره از نهاب
در شرایط عادی شما نیازی به دریافت شماره شهاب خود ندارید. این شماره در بانک مرکزی و بانک های عامل ثبت است و شناسه شما محسوب می گردد. اما اگر برای گرفتن امکاناتی نیاز به دریافت شماره حساب خود داشتید، می توانید با کارت ملی به یکی از بانک هایی که در آنها حساب دارید مراجعه کرده و شماره شهاب خود را بگیرید. البته برخی از بانک ها این امکان را فراهم کرده اند که افراد به شکل آنلاین نیز شماره شهاب خود را دریافت کنند.
سخن آخر
سامانه نهاب یا سامانه نظام هویت‌سنجی الکترونیکی بانک، سایتی است که توسط بانک مرکزی احداث شده و کلیه اطلاعات مشتری های بانکی در آن ثبت است. بانک مرکزی برای هر کدام از این مشتریان، یک شماره اختصاصی با نام شماره شهاب را صادر می کند که در حقیقت شناسه فرد در سیستم بانکی است. نهاب با سایر بانک های اطلاعاتی کشور مانند ثبت احوال، سایت مربوط به شرکت ها و… در ارتباط است تا بتواند بر اساس اطلاعات موجود به افراد حقیقی، حقوقی و حتی اتباع خارجی پس از احراز هویت صحیح کد شهاب ارائه کند. بانک ها برای افتتاح حساب موظف هستند اطلاعات مشتری را در این سیستم ثبت کرده و منتظر کد شهاب باشند.
